PODSUMOWANIE BOGATEGO DZIESIĘCIOLETNIEGO DOROBKU STOWARZYSZENIA OBYWATELSKICH INICJATYW I WIELU SPOŁECZNYCH KAMPANII OBYWATELSKICH NIE JEST ŁATWE.

Warto jednak choć w syntetycznym ujęciu przypomnieć niektóre z tych debat. Toczyły się one m.in. na krajowych i międzynarodowych konferencjach organizowanych przez Stowarzyszenie Obywatelskich Inicjatyw w Sejmie, Senacie, w Kancelarii Prezydenta RP, przy współpracy z licznymi innym stowarzyszeniami, w tym Kongresem Budownictwa, Unią Spółdzielni Mieszkaniowych w Polsce, Zakładem Wydawnictw i Usług Prawniczych JURYSTA, Międzynarodowym Instytutem Prawa i Mieszkalnictwa, Niemiecko-Polskim Stowarzyszeniem Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii oraz Niemiecko-Polskim Stowarzyszeniem Prawników. Duże znaczenie miała zwłaszcza współpraca z instytutami i placówkami naukowym, w tym z Uczelnią Łazarskiego w Warszawie, na której odbyła się m.in. debata z udziałem Prezydenta RP Lecha Wałęsy, a ostatnio Konferencja Międzynarodowa na temat: "Mieszkalnictwo w Polsce i w Unii Europejskiej" połączona z obchodami jubileuszu 30-lecia polsko-niemieckiej współpracy prawników. Z okazji jubileuszu warto przypomnieć pozytywne elementy debat obywatelskich, a zwłaszcza te, które dotyczą żywotnych spraw obywateli.

I. Przyjazne obywatelom zarządzanie miastem

Przemiany dokonujące się w Europie wymagają nowych instrumentów, które dotychczas w Polsce nie były stosowane. Chodzi o europejską strategię zarządzaniem miastem. Polega ona na silnym powiązaniu z miastem kompetencji i zaangażowania obywateli. To stwarza i buduje struktury i więzi między odbiorcami pomocy socjalnej i zapewnia bezpieczeństwo socjalne. Niestety ta strategia, choć jest intensywnie wspierana funduszami europejskimi, nie znalazła dotąd w Polsce pełnego zastosowania. Należy domagać się, a by w Polsce została wprowadzona ta strategia dla dobra mieszkańców, aby zaspokoić potrzeby socjalne, a zarazem włączyć obywateli do wspólnego działania na rzecz realizacji tej idei i dokonania przełomu. Mieszkańcy są bowiem ekspertami w odniesieniu do osiedli w których zamieszkują. Oni najdokładniej znają swoją sytuację w osiedlu. Oni wiedzą co jest potrzebne, a ich projekty są tańsze w realizacji aniżeli te, które tworzy sama administracja. Dla zwiększenia partycypacji Obywateli należy popierać organizacje pozarządowe, które ostatnio utworzyły Komisję Dialogu Społecznego ds. Partycypacji Obywatelskiej przy Prezydencie m. st. Warszawy. Od początku swej pracy Komisja stawia na wzmocnienie partycypacji obywatelskiej w szczególności w zarządzaniu miastem z włączeniem do tego zadania wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Wymagają tego przemiany dokonujące się współcześnie w społeczeństwie oraz w osiedlach miejskich. System socjalny, więzi sąsiedzkie oraz opieka nad dziećmi i starszymi ludźmi, wszystko to wymaga nowego podejścia i nowej organizacji. Przyjazne Obywatelom zarządzanie miastem - wspólnie z Obywatelami i dla Obywateli - to zarazem szansa dla przedsiębiorczych i pomoc dla słabszych. Wiele cennych wzorców można uzyskać dzięki partnerstwu miast i wymianie doświadczeń, m.in. przy współpracy z Niemiecko-Polskim Stowarzyszeniem Mieszkalnictwa, Rozwoju Miast i Ekologii. Pozwoliłoby to na szybsze wdrożenie wspomnianej strategii w Polsce i poprawy relacji władza - obywatel. Sprzyjałoby to też zapewnieniu polskim Obywatelom ochrony prawnej na takim samym poziomie, jaki mają zapewniony obywatele innych państw Unii Europejskiej. Aby to osiągnąć na szczeblu samorządów terytorialnych konieczne jest zatrudnianie w urzędach fachowców w dziedzinie rozwoju miast, których cechować będzie pasja społecznikowska oraz wrażliwość na sprawy mieszkańców, aby znikła niekompetencja i towarzysząca jej znieczulica urzędnicza. Chodzi o zasadę jednego okienka bez przysłowiowego odsyłania „od Annasza do Kajfasza", w efekcie czego wychodzi się z urzędu nie tylko nie załatwionym, ale jeszcze w dodatku poniżonym arogancją urzędniczą. Trzeba jednocześnie promować i premiować tych urzędników, którzy postępują inaczej i czynią właściwy dla mieszkańców użytek ze swych kompetencji. Urzędnik to jest służba obywatelom a nie zawód. Ludziom niezamożnym trzeba zapewnić bezpłatną pomoc prawną, tak jak to od dawna ma miejsce na Zachodzie. Każdy mieszkaniec musi być traktowany jako partner a nie jako petent i "zło konieczne". Nieuniknione w stosunkach międzyludzkich konflikty trzeba załatwiać ugodowo, w drodze negocjacji. Także tzw. prawo miejscowe uchwalane przez rady miast i gmin, w tym RADĘ M.ST. Warszawy winno być zreformowane. W szczególności zasady gospodarowania mieszkaniowym zasobem miasta powinny być tak ukształtowane przez prawo miejscowe, aby dla dobra obywateli zostały wykorzystane wszystkie możliwości, jakie stwarza ustawa o ochronie praw lokatora, ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami i wiele innych ustaw. Stawki czynszu powinny być obniżone, dzięki lepszemu zarządzaniu i wyeliminowaniu korupcji oraz marnotrawstwa. Często są one zawyżone z powodu niegospodarności zarządców oraz niewykorzystywaniu funduszy europejskich na rewitalizację. Wiele nieprawidłowości w relacji urząd - obywatel można wyeliminować przez lepszą organizację pracy urzędów. Konieczna jest - przy podejmowaniu jakichkolwiek decyzji dotyczących mieszkańców współpraca z mieszkańcami, jako najlepszymi ekspertami znającymi swoje potrzeby i bolączki.

II. Bezpieczeństwo Obywateli

W zarządzaniu miastem istotne znaczenie ma zapewnienie bezpieczeństwa Obywateli.
Bezpieczeństwo Obywateli to także zapobieganie przestępczości agresji, dzięki pracy wychowawczej. Dla zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców potrzebne są przede wszystkim działania na rzecz wczesnego zapobiegania przestępczości i agresji. Agresja i przestępczość to obecnie zjawiska niemal powszechne. Nie można jednak ulegać złudzeniom, że jedynie rozbudowa aparatu ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz więziennictwa można te zjawiska znacznie ograniczyć. Koszty takich działań są ogromne. Zamienić więc trzeba choć częściowo walkę i miecz na serce dla naszych dzieci ulicy. Potrzebne jest zwłaszcza wsparcie i pomoc dla dzieci ulicy, których w samej Warszawie jest tysiące. To tu często wykluwa się przestępczość agresja. Mówi się o nich że, są to dzieci niczyje, dzieci biedy i ofiary domowej przemocy w rodzinie. Wzorem miast zachodnich Europy należy wprowadzić do pracy z dziećmi i młodzieżą wychowawców i pedagogów, tzw. wychowawców ulicznych ( streetworkerów). Należy w budżecie miasta przesunąć część środków przeznaczonych na zapewnienie bezpieczeństwa na wyżej wspomniany cel. Jest to rozwiązanie tańsze i bardziej humanitarne, a jednocześnie bardziej skuteczne niż karanie późniejszych przestępców. Konieczne jest przy współpracy z obywatelami i ich organizacjami przerwanie wielopokoleniowego łańcucha dziedziczonej niejako przestępczości w rodzinach patologicznych. Pomoc i wsparcie władz miasta dla organizacji pozarządowych zajmujących się tym trudnym problemem jest niewystarczające. Konieczne jest spowodowanie zmiany świadomości i skłonienie do większej wrażliwości.

III. Problemy osób niepełnosprawnych

Wskutek rozwoju cywilizacji mamy coraz więcej osób wymagających pomocy z powodu stanu zdrowia. Coraz więcej osób ulega wypadkom. Postęp medycyny ratuje życie dzieciom z wadami wrodzonymi. Osoby te na stałe stają się osobami niepełnosprawnymi, wymagającymi wsparcia nas wszystkich, którym ich los nie jest obojętny. W warunkach integracji europejskiej istnieją formy finansowego wspierania takich osób, aby mogły normalnie i maksymalnie samodzielnie funkcjonować w społeczeństwie. W ramach rewitalizacji miast i osiedli mieszkaniowych należy dostosować do specyficznych potrzeb osób niepełnosprawnych zarówno mieszkania, jak i urządzenia wewnątrzosiedlowe i ogólnomiejskie. Także w nowym budownictwie oraz komunikacji powinno się uwzględniać te potrzeby. W Polsce mamy ogromne zaniedbania w tym zakresie, które mogą i powinny być w szybkim czasie nadrobione, dzięki umiejętnemu wykorzystaniu funduszy europejskich przeznaczonych specjalnie na ten cel. W debacie obywatelskiej podkreśla się konieczność zapewnienia osobom niepełnosprawnym wszechstronnej pomocy. W strategii i rozwoju miasta musi być uwzględniona poprawa sytuacji osób niepełnosprawnych i pomoc socjalna. Wszelkiego możliwego wsparcia trzeba udzielać także organizacjom pozarządowym, które mają ogromne zasługi w niesieniu pomocy charytatywnej osobom potrzebującym. Przykładem może być Fundacji POMOCNA DŁOŃ, która wybudowała w Warszawie pierwsze prywatne centrum rehabilitacji osób niepełnosprawnych, stanowiące przykład budownictwa specjalistycznego uwzględniającego potrzeby osób niepełnosprawnych.

IV. Rola nauki i kultury w rozwoju miast

Europejska strategia przyjaznego mieszkańcom zarządzania miastem może i powinna być wdrożona także w dziedzinie mającej bogatą tradycję polskiej kultury i sztuki, a więc powinna ona opierać się na współpracy z twórcami współczesnej kultury we wszystkich jej dziedzinach. Także media prasa, radio i telewizję mogą i powinny być ważnymi sojusznikami w rozwoju miast i kultury. Trzeba tu pamiętać o ważnej roli szkolnictwa wyższego, w tym szkolnictwa artystycznego. Dlatego przedmiotem debat obywatelskich były także inicjatywy , które są podejmowane przez uczonych i uczelnie wyższe, z uwzględnieniem polityki organów państwowych i samorządowych dotyczących nauki i szkolnictwa wyższego. W ostatnim okresie nawiązywano do listu Minister Nauki i Szkolnictwa Wyższego profesor Leny Kolarskiej-Bobińskiej skierowanego do społeczności akademickiej z okazji inauguracji roku akademickiego 2014/2015. Słusznie w nim podkreślono, że „czas, w którym budowaliśmy naszą demokrację i społeczeństwo obywatelskie, był okresem realizowania aspiracji edukacyjnych Polaków oraz rozwoju szkolnictwa wyższego. Uczelnie po 1989 roku stały się jednym z filarów polskich przemian. Dziś zmieniająca się rzeczywistość na świecie, w Europie i w Polsce wymaga również zmian w uczelniach. Muszą one znaleźć odpowiedź na wyzwania, przed którymi stoimy .... Uczelnie muszą sprostać wyzwaniom - ale przede wszystkim stać się liderami rozwoju społecznego i gospodarczego Polski." Studenci opuszczając mury uczelni nie mogą zasilać grona bezrobotnych. Dlatego konieczne jest wyposażenie studentów w umiejętności poszukiwane na rynku pracy. Samorządy mogą i powinny w tym zakresie współpracować z nauką. Wzrastające o ponad 10 proc. nakłady na naukę, a o 6 proc. na szkolnictwo wyższe, trzeba dobrze wykorzystać. Partnerstwo miast powinno służyć także potrzebnemu umiędzynarodowieniu szkolnictwa wyższego, otwarciu się na zagranicznych studentów i wykładowców. To wymaga od samorządów i uczelni stworzenia nowych form współpracy oraz nowej oferty studiów, w tym studiów podyplomowych, uruchamianych niejako na zamówienie praktyki, w tym samorządów lokalnych. Z tymi wyzwaniami korespondują już podjęte i planowane nowe inicjatywy Uczelni Wyższych. Warto podać niektóre przykłady inicjatyw Uczelni przodujących w rankingach na najlepsze Uczelnie w Polsce. I tak Katedra Prawa Rolnego Wydziału Prawa i Administracji UAM w Poznaniu ( Wydział ten zajmuje 2 miejsce w rankingu w 2014 r. ) przy współpracy z Uniwersytetem w Maceracie (Włochy), w dniach 18-20 września 2014 r. zorganizowała międzynarodową konferencję naukową - V dni polsko-włoskie zatytułowaną „Prawo rolne wobec wyzwań współczesności" pod patronatem honorowym Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz pod kierunkiem prof. zw. dr hab. R. Budzinowski. Samorządy mogą i powinny wykorzystać dorobek konferencji dotyczący kwestii istotnych z punktu widzenia nowej perspektywy finansowej wspólnej polityki rolnej na lata 2014-2020, w szczególności wyzwań dla ustawodawcy i prawników w związku z nowymi zasadami przyznawania płatności bezpośrednich, zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa żywności oraz jakości produktów, jak również ochrony krajobrazu rolnego w kontekście gospodarki przestrzennej i nieruchomości rolnych. Z kolei na Uczelni Łazarskiego Wydział Prawa i Administracji zorganizował w dniach 13 i 14 czerwca 2014 r. Międzynarodową Konferencję Naukową na temat: Związki zawodowe - stan obecny i perspektywy na przyszłość. Przedstawiciele nauki z Polski i Europy zwrócili uwagę na potrzebę dialogu społecznego i partycypacji obywatelskiej, zwłaszcza w działaniach samorządu, co jest ważnym założeniem programowym Mazowieckiej Wspólnoty Samorządowej. Także zorganizowana na Uczelni Łazarskiego Międzynarodowa Konferencja na temat: "Mieszkalnictwo w Polsce i w Unii Europejskiej", połączona z Jubileuszem 30-lecia POLSKO-NIEMIECKIEJ WSPÓŁPRACY PRAWNIKÓW która odbyła się 20 marca 2014 r. uwypukliła błędy Państwa i samorządu w polityce mieszkaniowej. Podkreśliła też brak umiejętności wykorzystania dla rozwoju miast i budownictwa społecznego spółdzielczości mieszkaniowej, wysoko cenionej w państwach Unii Europejskiej. Szczególnej rangi wydarzeniami dla samorządu i samorządowców były Obywatelskie Kongresy Samorządowe, zorganizowane przez b. Prezesa Trybunału Konstytucyjnego sędziego Jerzego Stępnia, prorektora Uczelni Łazarskiego. Kongresy te - przy udziale naukowców i praktyków samorządowców zidentyfikowały najważniejsze problemy samorządu terytorialnego oraz wskazały wiele propozycji ich rozwiązywania.

V. Planowanie i zagospodarowanie przestrzenne

W debatach obywatelskich zwrócono uwagę na trudności w stosowaniu przez miasta i gminy przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Wynika to z faktu, że przygotowanie i przyjęcie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego jest skomplikowane, a więc wymaga dużej fachowości. A więc poprawa sytuacji jest możliwa. Jest to konieczne dla przezwyciężenia kryzysu w gospodarowaniu przestrzenią. Chaos przestrzenny i niekontrolowana urbanizacja powodują bowiem olbrzymie straty społeczne i gospodarcze. Rosnące koszty funkcjonowania miast ponoszą głównie mieszkańcy i samorządy terytorialne. Przyczyną kryzysu gospodarki przestrzennej jest zarówno wadliwe prawo, jak i błędna polityka przestrzenna oraz błędy w stosowaniu przepisów ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. popełniane przez samorządy lokalne. Owe błędy pogłębiają jeszcze bardziej kryzys gospodarki przestrzennej. Konieczna jest reforma całego systemu planowania przestrzennego, co jednak wymaga zmiany świadomości społecznej i społecznej akceptacji, czyli odpowiedniej kampanii informacyjnej, przy współpracy z mediami. W pierwszym rzędzie należałoby wzmocnić kompetencje gmin i lokalne planowanie przestrzenne gmin. Do Studium należałoby wprowadzać wiążące ustalenia dotyczące zagospodarowania terenu i głównych zasady organizacji przestrzeni, oparte o ustawowo zdefiniowane kryteria. Pomocne byłyby też motywujące rozwiązania podatkowe, w tym podatek od wartości niezabudowanych terenów budowlanych. Pojawił się tez postulat uchwalenia Kodeksu Urbanistyczno-Budowlanego, który zapewni większą stabilność rozwiązań prawnych, chroniąc przed zbyt częstymi i nie do końca przemyślanymi nowelizacjami. Warunkiem powodzenia reformy jest akcja informacyjna, wyjaśniająca korzyści z niej płynące oraz znaczenie prawidłowego zagospodarowania przestrzennego dla jakości życia mieszkańców. Konieczne jest zwiększanie - dzięki współpracy z mediami - zainteresowania lokalnych społeczności, aby rozumiały i doceniały znaczenie jakości środowiska miejskiego.

VI. Komunikacja miejsca

Infrastruktura komunikacyjna i transportowa musi - w strategii przyjaznego Obywatelom zarządzania miastem - znaleźć się w centrum programów rozwoju miast. Wszak komunikacja miejska, zwłaszcza w tak dynamicznie rozwijających się metropoliach europejskich, takich jak Warszawa, Poznań, Wrocław, czy Kraków, to podstawowy problem, który rozwiązać powinny władze samorządowe. Niestety dotąd niewiele w tym zakresie zrobiono, a problem ten stał się dla mieszkańców dużych miast przysłowiowym węzłem gordyjskim, o czym debatowano na każdym z dziewięciu Kongresów Obywatelskich. Rozwiązanie tego problemu powinno zająć centralne miejsce w programach rozwojowych Państwa i miast. Wymaga to wprowadzenia do urzędów państwowych i samorządowych na wszystkich szczeblach fachowców w dziedzinie inżynierii ruchu drogowego. Chodzi przy tym o to, aby byli to jednocześnie społecznicy wrażliwi na sprawy mieszkańców miast, a więc aby stosowali przyjazną Obywatelom strategię zarządzania. „Odkorkować „ ulice polskich miast i m. st. Warszawy można i trzeba przez konieczną rozbudowę metra i przyspieszenie budowy, mostów, obwodnic, miejsc parkingowych na obrzeżach miast. Zastosować tez trzeba nowoczesną i sprawdzoną w innych Państwach Unii Europejskiej inżynierię ruchu drogowego. Wiele nieprawidłowości można wyeliminować przez lepszą organizację pracy urzędów i zatrudnianie fachowców, a nie tylko partyjnych kolegów, na co także zwracano uwagę w debatach obywatelskich. Mieszkańców miast nie można skazywać na uciążliwości związane z rozbudową dróg szybkiego ruchu. Miastu potrzebne są takie drogi, ale muszą one być usytuowane poza osiedlami mieszkaniowymi. Także więc w tej dziedzinie konieczna jest - przy podejmowaniu decyzji - współpraca z mieszkańcami, jako najlepszymi ekspertami, znającymi swoje potrzeby i bolączki. Warszawa i inne metropolie mogą i powinny odgrywać ważną rolę w projektach europejskich, które powinny być siłą napędową rozwoju miast polskich. Niezbędnym ku temu warunkiem jest poprawa stanu komunikacji miejskiej, przy wykorzystaniu przeznaczonych na ten cel funduszy unijnych.

VII. Rewitalizacja miast i osiedli

Rewitalizacja miast i osiedli to kolejny ważny problem podnoszony w obywatelskich debatach. Zapewnienie lepszych warunków życia w mieście to także szczególnie ważny cel przyjaznej obywatelom strategii zarządzania miastem. Także Unia Europejska zajmuje się intensywnie tym problemem, stwarzając podstawy finansowe dla poprawy sytuacji mieszkańców miast. W Polsce mamy szczególnie wiele miast z nierozwiązanymi problemami ich mieszkańców. Budynki znajdują się w złym stanie technicznym, a nawet popadają w ruinę i stwarzając zagrożenie dla nas, naszych dzieci i rodzin. Brakuje wolnych przestrzeni, służących wypoczynkowi. Nadal duża jest liczba osób bezrobotnych. Nasila się problem narkomanii, a ludzie starsi i niepełnosprawni pozbawieni są opieki. Wzrastają koszty utrzymania mieszkań w związku z dużym zużyciem energii. A to są właśnie kryteria, które decydują o przeznaczeniu Funduszy Europejskich na rewitalizację miast. W innych krajach europejskich zrealizowano wiele takich projektów z Funduszy Unijnych. Unia Europejska popiera projekty rewitalizacji całych osiedli, projekty socjalne oraz projekty, które pomagają w wyjściu z bezrobocia i bezdomności, dzięki poprawie kwalifikacji zawodowych. Dzięki takiej strategii przyjaznego Obywatelom zarządzania miastem w innych państwach wyniki są dostrzegalne gołym okiem. Poprawiają się warunki życia ludzi w miastach. Polska i polskie miasta także powinny w szerszym zakresie przeznaczać środki stawiane do dyspozycji przez Unię Europejską, aby poprawić sytuację ludzi w miastach. Konieczny jest więc społeczny, obywatelski monitoring prawidłowego zagospodarowania na wspomniane cele Funduszy Europejskich, aby służyły one rzeczywiście rozwojowi rozwoju miast i osiedli mieszkaniowych.

VIII. GOSPODAROWANIE MIESZKANIOWYM ZASOBEM GMINY

To kolejna dziedzina działalności z samorządu, co do której niezbędne jest wdrażanie europejskiej strategii przyjaznego Obywatelom zarządzania miastem i osiedlami mieszkaniowymi. W debatach obywatelskich przypomniano zadania samorządu terytorialnego w okresie związanym z dokonywaniem wdrożenia przepisów ustawy o własności lokali, która obowiązuje od 20 lat. Pierwszy okres wdrażania jej w życie był niezwykle ciekawy, ale i stresujący, gdyż wszystko było nowe i skomplikowane, a jednocześnie pilne do przeprowadzenia. Transformacja ustrojowa dokonywała się bowiem w szerokim zakresie na odcinku mieszkalnictwa. Brak wdrożenia wspomnianej strategii powodował zagubienie w gąszczu nagłych przemian mieszkańców osiedli komunalnych, którzy stawali się w wyniku transformacji ustrojowej właścicielami mieszkań, zajmowanych wcześniej na podstawie stosunku najmu. Jako lokatorzy mieli tzw. ulgowe czynsze nie dostosowane do rzeczywistych kosztów utrzymania nieruchomości, gdyż ich czynsze pokrywały tylko część tych kosztów. Powodowało to dewastację gminnych zasobów mieszkaniowych z powodu braku wystarczających środków na remonty. Jako właściciele nagle stanęli przed faktem ponoszenia całości kosztów utrzymania lokali i budynków, w dodatku znajdujących się w złym stanie technicznym. Przekraczało to często ich możliwości finansowe, jako ludzi w podeszłym wieku rencistów i emerytów. Ważne było w tym okresie wyjaśnianie im nowego statusu prawnego i uświadomienie, że każda zainwestowana złotówka podniesie wartość rynkową każdego mieszkania. Trzeba było im też wyjaśnić, że na wartość mieszkania wpływa nie tylko stan samego mieszkania, ale całego budynku (ocieplenie, klatki schodowe, elewacja, dachy, instalacje) oraz otoczenia. Reforma polegała także na zmianie systemu zarządzania nieruchomościami i powołaniu nowego zawodu zarządcy nieruchomości. Także tu samorządy stanęły przed dużymi wyzwaniami wymagającymi nowych form zarządzania zasobami komunalnymi. Zarówno wówczas, jak i obecnie Obywatele nie powinni być zaskakiwani zmianami, które nie były wcześniej z nimi konsultowane. Mieszkańcy i zarządcy borykają się z wieloma trudnościami i nie mogą w urzędach uzyskać kompetentnej pomocy. Wiele spraw należałoby załatwiać ugodowo i nie występować przeciwko mieszkańcom do sądu, gdyż zapobieganie bezdomności jest tańsze niż działania, które samorządy muszą podejmować, aby ze stanu bezdomności wyprowadzać. W niektórych miastach wielkim problemem jest brak odpowiednich do potrzeb przepisów prawa miejscowego, określających zasady wynajmowania mieszkań komunalnych. W Warszawie szczególnie nabrzmiały jest problem reprywatyzacji , która powinna być przeprowadzona przy uwzględnieniu zarówno interesów dawnych właścicieli, jak i obecnych najemców. Problem ten został w sposób należyty rozwiązany przez prawo miejscowe ustanowione przez Radę Gminy Bielany, lecz te zasady nie zostały upowszechnione na całą Warszawę. Dużym problemem jest brak wystarczającej pomocy szkoleniowej i organizacyjnej, aby sprawy mieszkaniowe mogły sprawnie i jednolicie być rozstrzygane , w tym skomplikowane sprawy wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych. Sprawy takie ciągną się latami i też są źródłem utrudniających życie antagonizmów. Należałoby ponadto sędziów przygotować lepiej także ugodowego załatwienia tego typu sporów. Podkreślano, że w Polsce przydały by się wyspecjalizowane sądy mieszkaniowe , jakie działają w Niemczech. W debatach obywatelskich sformułowano postulat powołania w Warszawie Europejskiej Akademii Prawa analogicznej do tej jaka dla potrzeb starych państw członkowskich została powołana w Trier.

IX. Współpraca ze spółdzielniami mieszkaniowymi

Nabrzmiały problem mieszkaniowy dałoby się lepiej rozwiązać, gdyby organy państwowe i samorządowe umiały odpowiednio wykorzystać spółdzielcze prawne formy korzystania z mieszkań. Także w tej dziedzinie negatywne skutki wywołuje fakt, że nie znajduje zastosowania strategia przyjaznego Obywatelom zarządzania miastem. Wspomniany wyżej Obywatelski Kongres Samorządowy zorganizowany na Uczelni Łazarskiego (w panelu poświęconym współpracy samorządu ze spółdzielniami) udowodnił, że na tym polu jest wiele do zrobienia. Polskie spółdzielnie, a spółdzielnie warszawskie w szczególności są efektywnymi i odnoszącymi sukcesy przedsiębiorstwami. One zapewniają zarządzanie znaczną części± zasobów mieszkaniowych, troszcząc się o rewitalizację osiedli mieszkaniowych. Osiągnięcia polskich spółdzielni nie są niestety uznawane przez polityków. Nie są one także akceptowane, jako podmioty gospodarcze. Także ich wpływ na ustawodawstwo jest ograniczony. Ciągle zmieniane są przepisy prawa spółdzielczego. Niektóre partie polityczne prowadzą nawet kampanię przeciwko spółdzielczości, bezpodstawnie uznając spółdzielnie za relikt socjalizmu. Pojawiają się nawet próby, by doprowadzić do zlikwidowania spółdzielni. Z tego względu nie jest dostrzegana ich siła ekonomiczna, która może i powinna być odpowiednio wykorzystana dla rozwoju polskich miast. Postulaty spółdzielni i ich członków mogą i powinny znaleźć się w orbicie zainteresować instytucji samorządowych. Spółdzielnie i ich członkowie stanowią bowiem niedostatecznie wykorzystany potencjał, a zatem konieczne jest podjęcie działań na rzecz lepszego niż dotychczas zrozumienia idei spółdzielczości oraz tego co niesie z sobą ta ceniona w Unii Europejskiej i na świecie forma inicjatyw gospodarczych dużej grupy obywateli. Takie żądanie nie może być wykonane tylko przez poszczególne Spółdzielnie, lecz potrzebna jest skoncentrowane i skoordynowane działanie na rzecz podniesienia rangi spółdzielczości na arenie politycznej. Działania na rzecz promowania polskiej spółdzielczości powinny być wspierane przez poszczególne spółdzielnie. Samorządy i warszawskie środowiska skupione w spółdzielniach i wielu organizacjach powinny zainicjować te działania, które będą promieniować na całą Polskę, aby wspólnie ze spółdzielniami w poszczególnych regionach Polski zbudować i wzmocnić pozycję spółdzielczości. Spółdzielczość może i powinna być gospodarczym partnerem dla administracji rządowej i samorządowej i partycypować w funduszach europejskich. W Polsce trzeba docenić - tak jak to ma miejsce w Unii Europejskiej - rolę spółdzielni, jako równoprawnych podmiotów gospodarczych, odpowiednio do znanej na świecie prawidłowości, że im więcej spółdzielczych form gospodarowania, tym większy rozwój gospodarczy państw. Jest to ważna forma, w której z udziałem mieszkańców można zarówno budować nowe mieszkania, jak i rewitalizować i odnawiać istniejący zasób mieszkaniowy i poprawiać warunki życia ludzi w mieście. Trzeba też widzieć że jest to forma zapewniania miejsc pracy m.in. dla rzemieślników i pracowników budowlanych, a tym samym zmniejszania bezrobocia. Spółdzielczość stanowi też formę solidarnej pomocy i zapobiegania społecznemu wykluczeniu ludzi starszych lub niepełnosprawnych, Jest to zatem niezastąpiony instrument polityki zapewniającej bezpieczeństwo rencistom i ludziom w wieku emerytalnym. Spółdzielcy, działając wspólnie z ekspertami mogą i powinni odegrać dominującą rolę w wychodzeniu Polski z kryzysu gospodarczego i mieszkaniowego.

X. Samorząd, gospodarka i miejsca pracy

W debatach obywatelskich wiele miejsca poświęcono także konieczności zapewnienia ochrony i lepszej obsługi administracyjnej małych podmiotów gospodarczych. Ważnym elementem rozwoju miast i gospodarki powinno stać się partnerstwo publiczno-prywatne. Cenna jest propozycja stworzenia Funduszu Ochrony Małych Inwestycji.( por. Janusz Ściskalski: Strategia dla Mazowsza, www.mws.org.pl ). Konieczne jest także w tej dziedzinie wdrożenie strategii przyjaznego zarządzania miastem i przyjaznego traktowania podmiotów gospodarczych przez zastosowanie zasady jednego okienka oraz zmiany i życzliwej wykładni przepisów podatkowych. W okresie burzliwych przemian dotyczących rozwoju gospodarczego, mieszkańcy mogą i powinni być włączeni do aktywnego uczestnictwa w tych procesach. Część obywateli jest jednak niestety wykluczona z partycypacji w wynikach rozwoju gospodarczego. Potrzebna jest polityka samorządów, która pozwoli włączyć ludzi do tego procesu, a to jeszcze bardziej będzie służyło rozwojowi naszych miast. Wydarzenia, jakich jesteśmy świadkami wywołują zaniepokojenie obywateli. Dlatego strategia przyjaznego Obywatelom zarządzania miastem jest potrzebna dla zapewnienia aktywnego uczestnictwa obywateli, aby wszyscy ludzie mieli udział w gospodarczym rozwoju i sukcesach. Uczestnictwo mieszkańców wzmacnia miasto, powoduje że identyfikujemy się z koncepcją rozwoju miasta i wzmacniamy sukces gospodarczy a jednocześnie niwelujemy społeczne napięcia. Kluczowe znaczenie dla przedsiębiorców ma możliwość uzyskiwania szybkich decyzji dotyczących pozwoleń na budowę. Postuluje się także przyspieszenie procesu uchwalania planów zagospodarowania przestrzennego w gminach. Brak tych planów stwarza ogromne bariery inwestycyjne i prowadzi wprost do korupcji w samorządach lokalnych. Konieczne jest uproszczenie procedur i warunków tworzenia planów przestrzennego zagospodarowania jednostek samorządowych w celu obniżenia kosztów ich tworzenia (por. Katarzyna Chełchowska, blog na www.mws.org.pl). Konieczna jest też ochrona środowiska poprzez wspieranie ekologicznej utylizacji odpadów komunalnych.

XI. Ochrona zdrowia

Dynamicznie rozwijające się metropolie powinny stwarzać i stwarzają wszystkim szanse. Jednocześnie pojawia się coraz więcej zagrożeń dla życia i zdrowia mieszkańców, wskutek uciążliwości związanych z ruchem komunikacyjnym, hałasem i zanieczyszczeniem środowiska. Służba zdrowia nie zawsze nadąża za potrzebami w zakresie leczenia chorób, związanych z wspomnianymi uciążliwościami. Konieczne jest z jednej strony podjęcie działań w kierunku wyeliminowania tych szkodliwych dla zdrowia czynników życia w mieście, a jednocześnie usprawnienie opieki medycznej, a zwłaszcza zapewnienie szybszego dostępu do specjalistów. Znacznie większy niż dotąd nacisk położyć należy na profilaktykę zdrowotną, w szczególności na zapobieganie wielu chorobom cywilizacyjnym dzięki odkryciom naukowym m.in. w dziedzinie endokrynologii. Wzmóc trzeba opiekę zdrowotną nad osobami starszymi oraz małymi dziećmi. Służbie zdrowia należy zapewnić warunki do prawidłowego wykonywania tego zawodu dla dobra pacjentów. Także usprawnieniu służby zdrowia dobrze służyłaby strategia przyjaznego Obywatelom zarządzania miastami - wspólnie z Obywatelami i na rzecz Obywateli.

XII. Sport i urządzenia sportowe

W debatach obywatelskich podnoszono, że sport i urządzenia sportowe nie są w wystarczającym stopniu rozwijane, choć sport jest ważnym elementem naszego życiowego komfortu oraz zachowania zdrowia i sprawności. Urządzenia sportowe są często zamknięte, choć na nich można byłoby zapewnić dzieciom i dorosłym efektywne i bezpieczne spędzanie czasu. Konieczne jest zarówno budowanie nowych tego typu urządzeń, jak lepsze wykorzystywanie istniejących placów i boisk oraz innych urządzeń sportowych. Trzeba udostępniać te urządzenia także po zamknięciu szkoły i wieczorem, aby mogły być wykorzystywane w czasie kiedy dzieci, młodzież i dorośli mają wolny czas. Do realizacji tego zadania trzeba włączyć lokalne organizacje społeczne, aby sprostać wyzwaniom, zarówno w zakresie infrastruktury, jak w zakresie zmiany postaw w odniesieniu do służącego zdrowiu uprawiania sportu i propagowania form czynnego wypoczynku. Jest to też istotny element profilaktyki zdrowotnej. Także ten problem może być skutecznie rozwiązany dzięki wdrożeniu przyjaznej obywatelom strategii zarządzania miastami.

XII. Wspieranie rodziny

Wspieranie rodziny, to jeden z najważniejszych i najczęściej poruszanych w debatach obywatelskich temat. Podkreślano że jest to jedno z najważniejszych kryteriów oceny działań organów państwowych i samorządowych. Rodziny powinny być głównym beneficjentem ich działań. Trzeba zatem jak najszybciej skończyć ze wszystkimi praktykami, które polegają na tym, że administracja samorządowa i przedsiębiorstwa samorządowe (komunalne) maksymalizują swoje przychody i zyski kosztem poziomu życia rodzin. Oszczędności należy poszukiwać poprzez zastosowanie nowoczesnych technologii i efektywnego zarządzania, co spowoduje obniżkę kosztów energii elektrycznej, ciepła, wody, gazu, zagospodarowania odpadów, a tym samym obniżkę czynszów, opłat za użytkowanie wieczyste i podatku od nieruchomości. To może znacząco poprawić poziom życia wielu rodzin, w szczególności tych mniej zamożnych, dla których te opłaty to szczególne obciążenie. W trosce o dobro rodziny należy rozwijać budownictwo mieszkaniowe, jako że jest to podstawowy element ludzkiego poczucia bezpieczeństwa.

XIII. RÓWNOUPRAWNIENIE KOBIET

Kobieta w Polsce aby osiągnąć pozycję równorzędną z pozycją mężczyzny, musi mieć znacznie wyższe od niego kwalifikacje. Dlatego w debatach obywatelskich - zgodnie z założeniami statutowymi - Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw - równouprawnienie kobiet to ważny i stale podejmowany temat. Wspólnie i innymi Stowarzyszeniami w tym Demokratyczną Unią Kobiet, Centrum Praw Kobiet i Stowarzyszeniem DAMY RADĘ podejmowano trudny problem przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Zjawiska te występuje w skali masowej i stwarza szczególne zagrożenie dla życia i zdrowia kobiet oraz dzieci. Polskie prawo nie zapewnia Kobietom.skutecznej ochrony, a wprowadzona nowelizacja ustawy o zapobieganiu przemocy domowej dopuszczająca eksmisję sprawcy przemocy bez względu na tytuł prawny do lokalu nie jest w praktyce wystarczająco wykorzystywana dla szybkiego odizolowania sprawcy od ofiary. Uczestnicząc także w debatach organizowanych przez Kongres Kobiet postulowano konieczność zwiększenia udziału kobiet na wysokich stanowisk państwowych, dla zapewnienia im realnego wpływu na podejmowane decyzje w Polsce i w Europie.
Jednym z najtrudniejszych problemów kobiet działających w organizacjach pozarządowych jest to, że nie zawsze można skłonić mężczyzn do współpracy. Tymczasem w Stowarzyszeniu Obywatelskich Inicjatyw udaje się to osiągnąć.

dr Krystyna Krzekotowska
Wykładowca Uczelni Łazarskiego

Wiceprezes Stowarzyszenia Obywatelskich Inicjatyw Wiceprzewodnicząca Komisji Dialogu Społecznego ds. Partycypacji Obywatelskiej przy Prezydencie m. st. Warszawy