Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - 
I. RZĄDY OBYWATELI
Współczesne państwo demokratyczne to przede wszystkim wspólny wysiłek obywateli na rzecz zadań, których nie są w stanie wykonać osobiście, z pomocą rodziny lub we wspólnotach lokal-nych. Wysiłek na rzecz przedsięwzięć, które pozwolą skutecznie stawić czoła nowym wyzwaniom wewnętrznym i zewnętrznym. Wysiłek za pośrednictwem instytucji, które umożliwią realizację róż-norodnych interesów i projektów nie będących w kolizji z interesami innych obywateli. Wysiłek w ramach systemu prawnego, który zapewnia wszystkim obywatelom bezpieczeństwo i ochronę ich godności.
Wspólnota polityczna tworząca takie państwo musi uwzględniać interesy i cele wszystkich swoich członków i ich grup, musi chcieć je ujawnić, porównać, konfrontować i demokratycznie podejmo-wać decyzje. Musi więc być pluralistyczna, wielotożsamościowa, musi mieścić w sobie różne ko-deksy moralne, różne koncepcje dobra, różne opcje światopoglądowe i różne warianty pamięci hi-storycznej.
1. Państwo dobrze urządzone
Dobre rządzenie
Ramą dla naszej działalności jest Konstytucja. Pozostajemy wierni tradycji Ustawy 3. Maja. Obecnej Konstytucji strzeżemy jako gwarancji demokracji i stabilności jej reguł. Nie zgadzamy się na jej pochopne zmienianie, omijanie lub lekceważenie. Domagamy się jej skrupulatnego wypełniania we wszystkich dziedzinach i wobec wszystkich obywateli.
Zwracamy uwagę na kształtowanie właściwego obyczaju konstytucyjnego. W tym kontekście widzimy konieczność budowy autorytetu Prezydenta jako niezależnego od pozostałych orga-nów władzy ponadpartyjnego arbitra i symbolu jedności państwa. Postulujemy także by kon-stytucyjny obyczaj przywrócił Sejmowi dziś iluzoryczną choć zapisaną w Konstytucji funkcję kontrolną wobec rządu jako władzy wykonawczej.
Dobre rządzenie wymaga zmiany w sposobie sprawowania władzy państwowej. Stronnictwo Demokratyczne za swoje strategiczne zadanie przyjmuje reorientację polskiej polityki, skon-centrowanie jej na rzeczywistych potrzebach Polaków. Dobre rządzenie polega na trafnym identyfikowaniu tych potrzeb we wszystkich obszarach ludzkiej aktywności, przewidywaniu ich i pragmatycznym ich spełnianiu.
Przyjazne urzędy
Polska administracja publiczna ma złą opinię. Zarzuca jej się niekompetencję, arogancję i inte-resowność. Kontakty z urzędami zbyt często są źródłem stresu i upokorzeń dla obywateli. Podstawowymi i jedynymi kryteriami przy zatrudnianiu w urzędach coraz powszechniej stają się koneksje partyjne, rodzinne lub znajomości. Jakość usług publicznych daleko odbiega od usług świadczonych przez sektor prywatny.
Konieczne jest uniemożliwienie światu polityki dostępu do zasobów administracji publicznej (w postaci stanowisk, budżetów, korzystnych decyzji administracyjnych) traktowanych jako „łupy wyborcze". Stworzenie apolitycznej, profesjonalnej służby państwowej będzie dobrze służyć państwu, jego stabilności, obiektywności i jakości dostarczanych przez państwo usług. Z tą in-tencją gruntownie znowelizujemy ustawę o służbie cywilnej. Stronnictwo Demokratyczne za swoje strategiczne zadanie uznaje przekształcenie urzędów publicznych w urzędy pożyteczne i życzliwe dla obywateli.
Proponowane przez nas zmiany dotyczą:
 szybkiego wprowadzenia e-administracji i informatyzacji polskich urzędów - wszystkie sprawy na styku obywatel-urząd powinny być do załatwienia przez Internet;
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
2
 przyjęcia w postępowaniu administracyjnym zasady milczącej zgody - nie wydanie w ciągu 60 dni decyzji będzie interpretowane jako wydanie decyzji pozytywnej dla obywa-tela;
 przyjęcia w postępowaniu administracyjnym zasady oświadczeń zamiast zaświadczeń - np. zamiast uzyskiwania i przedstawiania przez obywatela zaświadczenia o nie zalega-niu z podatkami, obywatel składałby oświadczenie iż nie zalega z podatkami (i za praw-dziwość takiego oświadczenia brałby pełną odpowiedzialność);
 przyjęcia zasady personalnego przypisania złożonej w urzędzie sprawy do konkretnego urzędnika, informowania o tym obywatela i egzekwowania odpowiedzialności urzędnika za terminowość decyzji - łącznie z wprowadzeniem kar pieniężnych dla urzędników winnych bezczynności;
 rygorystycznego stosowania naboru do pracy w urzędach administracji rządowej i sa-morządowej wyłącznie poprzez otwarte konkursy i przy przestrzeganiu surowych zasad, które
 eliminowałyby dyskryminację jakiejkolwiek grupy ludzi,
 wykluczałyby protekcję ze względu na koneksje polityczno-partyjne, rodzinne lub z uwagi na znajomość;
 uruchomienia stałego, publicznie dostępnego i prowadzonego na wzór zamówień pu-blicznych monitoringu polityki kadrowej w urzędach, dzięki czemu wiedza o konkursach w sprawie naboru do pracy w urzędach byłaby ogólnie dostępna a sama procedura na-boru stałaby się transparentna i poddana publicznej kontroli;
 objęcia ustawą o służbie cywilnej administracji samorządu terytorialnego;
 zniesienia poboru opłat za czynności urzędowe przy wydawaniu dokumentów, zezwo-leń, zaświadczeń itp.
 powierzenia niektórych usług świadczonych obecnie przez państwo podmiotom prywat-nym (np. usług w zakresie BHP, stanu sanitarnego, obsługi administracyjnej sądów, prowadzenia ksiąg wieczystych i niektórych rejestrów).
Nowe prawo wyborcze
Polska cierpi na deficyt zaangażowania politycznego obywateli. Frekwencja wyborcza w Pol-sce należy do najniższych w Europie. Przez to demokracja staje się słabsza, a politycy wyob-cowani od swoich wyborców.
Działania na rzecz większej reprezentatywności władzy ustawodawczej i zwiększenia fre-kwencji wyborczej stanowią jeden z priorytetów Stronnictwa Demokratycznego. W tym kontek-ście oceniając obowiązującą obecnie ordynację wyborczą uważamy za konieczne wprowa-dzenie do niej istotnych zmian.
W celu zwiększenia frekwencji wyborczej postulujemy:
 umożliwienie głosowania przez Internet;
 wydłużenie głosowania do dwóch dni;
Mając na względzie to, aby prawo wyborcze umożliwiało wybór Sejmu, który najpełniej i naj-dokładniej reprezentuje możliwie największą liczbę Polaków - co dzisiaj uniemożliwia m. in. pozaformalny, zaporowy bo zdecydowanie ponad 5 procentowy próg wyborczy - uważamy za konieczne:
 zastąpienie dzisiejszych 41 okręgów wyborczych 16 okręgami (w ramach których na-stępowałby podział mandatów) w granicach dzisiejszych województw;
 dokonywanie podziału mandatów w okręgach metodą St. Laguë (zamiast dotychczaso-wej metody d'Hondta), co pozwoli na wyłonienie Sejmu w sposób zdecydowanie bar-dziej odpowiadający konstytucyjnemu wymogowi proporcjonalności wyboru.
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
3
Partie polityczne
Działalność polskich partii politycznych jest przedmiotem powszechnego zawodu i krytyki. Są one dziś bardziej „przedsiębiorstwami wyborczymi" niż instytucjami dbającymi o jakość debaty publicznej oraz angażowanie obywateli w sprawy państwa. System ich finansowania konser-wuje ten stan rzeczy. Polskie partie polityczne mają charakter wodzowski, a ich rzeczywista organizacja wewnętrzna oparta jest na zasadzie „centralizmu demokratycznego", co skutkuje zanikiem wewnętrznej dyskusji i całkowitym podporządkowaniem struktur lokalnych władzom centralnym. Za główne przyczyny patologii polskiego systemu partyjnego uważamy kontrower-syjną decyzję o hojnym finansowaniu działalności partii ze środków publicznych oraz obecny kształt ustawy o partiach politycznych.
Chcemy to zmienić poprzez:
 zmniejszenie rozpiętości między maksymalną a minimalną subwencją oraz ograniczenie maksymalnej subwencji do 10 mln zł rocznie;
 nakaz wykorzystywania połowy subwencji na cele inne niż wyborcze (np. na prace ba-dawcze, edukacyjne, programowe, itp.);
 zakaz finansowania z subwencji wydatków na billboardy i reklamy w mediach elektro-nicznych;
 przyznawanie subwencji tylko tym partiom, które wyłaniają swoich kandydatów do wybo-rów poprzez prawybory;
 naliczanie corocznej subwencji dla danej partii w relacji do liczby posłów deklarujących przynależność do jej klubu;
 zmianę ustawy o partiach politycznych polegającą na nakazie wprowadzenia do statu-tów partii politycznych przepisów gwarantujących w pełni demokratyczny charakter wy-borów wewnątrzpartyjnych na wszystkich szczeblach jej struktury.
2. Wymiar sprawiedliwości i wolności obywatelskie
Państwo, w którym wymiar sprawiedliwości, prokuratura i aparat przymusu źle działają, jest postrzegane przez obywateli jako nie wypełniające swojej misji, a często jako państwo wrogie. Praca polskich sądów jest krytykowana i źle oceniana przez europejskie trybunały. Prokuratu-rze zarzuca się polityczną służalczość, stosowanie aresztów wydobywczych, słaby poziom wnoszonych do sądów aktów oskarżenia. Działania polskich służb specjalnych ewidentnie ła-mią standardy europejskie.
Ten stan rzeczy sprawia, że zagrożone są nasze wolności obywatelskie. Przeprowadzenie kompleksowych reform w tym obszarze Stronnictwo Demokratyczne uważa za swoje strate-giczne zadanie.
Sprawne sądy
Wymiar sprawiedliwości jest przedmiotem niezadowolenia i krytyki głównie z powodu przewle-kłości prowadzonych przezeń spraw, zbyt sformalizowanych procedur oraz niskiej egzekwo-walności wyroków. Podstawową przyczyną tych wad jest zła organizacja pracy sądów. Naj-ważniejsza dla jej poprawy jest realizacja następujących postulatów:
 powoływanie sędziów spośród doświadczonych życiowo i zawodowo prawników (np. po co najmniej 10 letnim stażu prokuratorskim, radcowskim, adwokackim, naukowym);
 znaczące skrócenie czasu postępowania sadowego poprzez przyjęcie zasady, iż dana sprawa, na ile to możliwe, prowadzona jest w trybie dzień po dniu, a nie - jak to jest obecnie - na posiedzeniach, których daty odległe są od siebie nawet o kilka miesięcy;
 istotne zwiększenie liczby asystentów sędziowskich;
 poprawa współpracy z zewnętrznymi instytucjami - tak, by wyeliminować sytuację, gdy na ekspertyzę Instytutu Ekspertyz Sądowych sądy czekają dziś od pół roku do nawet dwóch lat.
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
4
Zmiany w prokuraturze
Niezadowolenie z działalności prokuratury jest coraz bardziej powszechne. Zbyt często słyszy się o błędach prokuratury, niewłaściwie prowadzonych śledztwach i politycznej dyspozycyjno-ści. Towarzyszy temu rozmyta odpowiedzialność prokuratorów za podjęte czynności, gdyż działają oni nie we własnym imieniu lecz jako reprezentanci hierarchiczno-centralistycznego urzędu prokuratury. Ponadto, w wielu wypadkach prokurator prowadzący sprawę kończy swo-ją działalność na złożeniu aktu oskarżenia, a późniejszy prawomocny wyrok - nawet uniewin-niający - nie ma wpływu na ocenę jego pracy, ponieważ w sądzie, na każdej rozprawie, może występować inny prokurator obsługujący sprawy z wokandy danego dnia.
Takiego stanu nie można dłużej tolerować. Rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego było krokiem ważnym i obiecującym, ale nie wystarczającym. Teraz czas na kroki kolejne:
 Prokuratura powinna stać się elementem wymiaru sprawiedliwości, co oznaczałoby usy-tuowanie Prokuratora Generalnego jako zastępcę Pierwszego Prezesa Sądu Najwyż-szego i - odpowiednio - prokuratora okręgowego jako zastępcę prezesa sądu okręgo-wego. Przy takiej konstrukcji ustrojowej Sejm, Senat oraz rząd nie będą miały możliwo-ści nadzoru oraz wpływu na działania prokuratorów w konkretnych sprawach.
 Każdy prokurator prowadzący postępowanie przygotowawcze działałby w swoim imieniu na zlecenie państwa i na swoją odpowiedzialność prokuratorską. Konsekwencją takiego rozwiązania byłoby prowadzenie sprawy przez tego samego prokuratora, aż do prawo-mocnego orzeczenia sądowego.
 Prokuratura nie powinna być jednocześnie organem śledczym i oskarżycielskim.
 Prokurator - w ramach postępowania przygotowawczego - podejmowałby wyłącznie czynności o charakterze prawnym i nie miałby bezpośredniego kontaktu z osobą podej-rzaną, co pozwoliłoby na wyeliminowanie wymuszanych dzisiaj przez prokuratorów tzw. aresztów wydobywczych.
 Kontrolę postępowania policji w toku śledztwa powinni sprawować sędziowie z wydzia-łów ds. postępowania przygotowawczego, czyli tzw. sędziowie śledczy przygotowani do czynności kontrolnych dotyczących tego etapu postępowania karnego.
 Należy ograniczyć praktykę aresztu tymczasowego i wprowadzić wysokie odszkodowa-nia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.
Służby specjalne i policja
Ochrona praw obywatelskich wymaga realnej kontroli nad podejmowanymi przez służby spe-cjalne i policję czynnościami głęboko ingerującymi w prywatność obywateli, tajemnicę kore-spondencji czy rozmów telefonicznych. Tymczasem rozmiary bałaganu i samowoli w obszarze służb specjalnych są ogromne. Powstało niebezpieczne wrażenie, że zagrożeniem dla obywa-teli są nie tylko przestępcy, ale też służby, które powinny nas przed nimi chronić! Odpowie-dzialne za tę sytuację są:
- złe prawo, które przyznaje nadmierne uprawnienia do penetrowania życia prywatnego oby-wateli i nie określa granic prowokacji, czego przykładem jest choćby ustawowe umocowanie CBS;
- systemowy chaos wynikający z braku precyzyjnego rozdziału kompetencji poszczególnych służb;
- brak skutecznego cywilnego nadzoru nad służbami.
By to poprawić, musimy:
 poddać CBA i ABW pod nadzór ministra właściwego w sprawach wewnętrznych;
 zobowiązać ministra spraw wewnętrznych do przeprowadzenia audytu wszystkich służb i na jego podstawie podtrzymać lub cofnąć uprawnienia dla ABW i CBA do prowadzenia prac operacyjnych oraz zdecydować czy utrzymać CBA jako oddzielną służbę, czy włą-czyć je do Policji na takich zasadach jak CBŚ;
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
5
 wzmocnić rolę Krajowego Centrum Informacji Kryminalnej poprzez podporządkowanie MSW i przekształcenie w ośrodek koordynujący przedsięwzięcia w zakresie pracy ope-racyjnej wszystkich służb, co pozwoli wyeliminować niezdrową konkurencję oraz bez-prawne wykorzystywanie informacji uzyskanych przez inne służby poza ich wiedzą;
 podporządkować Agencję Wywiadu ministrowi spraw zagranicznych;
 zacieśnić kontrolę sądową nad działaniami operacyjnymi służb m. in. poprzez stworze-nie procedury pozwalającej sądom na merytoryczną ocenę składanych wniosków o zgodę na stosowanie kontroli operacyjnej;
 radykalnie ograniczyć służbom specjalnym i policji dostęp do podsłuchów i bilingów;
 zwiększyć odpowiedzialność indywidualną funkcjonariuszy państwowych dopuszczają-cych się bezprawnych działań;
 zcentralizować specjalistyczne formacje policyjne służące zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, gospodarczej, korupcyjnej czy terroryzmu kryminalnego;
 zdecentralizować formacje policyjne o charakterze prewencyjnym, porządkowym i słu-żące kontroli ruchu drogowego, które silniej niż teraz powinny współdziałać ze społecz-nościami lokalnymi, strażami gminnymi oraz z administracją samorządową.
3. Samorząd terytorialny
Samorząd terytorialny jest w Polsce obszarem największych sukcesów oraz największego za-angażowania obywateli w działania na rzecz wspólnego dobra. Ponad dwadzieścia lat działal-ności zaowocowało dużą i dynamicznie rosnącą grupą kompetentnych działaczy samorządo-wych oraz profesjonalnych administratorów.
Sukcesy samorządu terytorialnego nie przesłaniają nam widocznych niedostatków. Nasze gminy, powiaty i województwa są zbyt upartyjnione, często poddane władzy miejscowych układów, a ich działania na rzecz wspólnot lokalnych są blokowane ograniczeniami prawnymi. Pozbawione są też możliwości bezpośredniego reprezentowania swoich racji na forum sejmu i senatu. Nowych rozwiązań wymagają też problemy największych miast.
Stronnictwo Demokratyczne opowiada się za:
 koniecznym dokończeniem reformy administracyjnej państwa, poprzez przeniesienie części nieuzasadnionych kompetencji pozostawionych jeszcze w administracji central-nej do samorządu terytorialnego wraz z odpowiednim zabezpieczeniem środków na ich realizację;
 konsekwentnym stosowaniem zasady pomocniczości i wprowadzeniem takich zmian prawnych, by gmina uzyskała realne możliwości podejmowania wszystkich spraw pu-blicznych o znaczeniu lokalnym i mogła tym samym skutecznie reagować na zgłaszane przez mieszkańców postulaty;
 zwiększeniem kompetencji samorządów województw kosztem uprawnień wojewodów;
 wzmocnieniem roli dochodów własnych gmin i bezwzględną, poddaną kontroli sądowej zasadą nie nakładania na samorządy nowych obowiązków bez dodatkowych i adekwat-nych do tych zadań środków finansowych;
 kadencyjnością pochodzących z wyborów bezpośrednich funkcji wykonawczych w sa-morządzie (ograniczenie sprawowania tych funkcji do dwóch następujących po sobie kadencji);
 wprowadzeniem wyborów bezpośrednich starosty - w ten sposób mieszkańcy powiatów ziemskich uzyskają takie same prawa wyboru władzy wykonawczej w powiecie, co mieszkańcy powiatów grodzkich;
 uchwaleniem ustawy metropolitalnej dla największych polskich miast - wprowadzałaby ona nową kategorię powiatów-obszarów metropolitalnych, które realizowałyby, oprócz obowiązków przynależnych powiatom, zadania o charakterze regionalnym w zakresie m.in. planowania przestrzennego, budowy infrastruktury i transportu;
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
6
 likwidacją tzw. „janosikowego" i zastąpienie go inną formą pomocy państwa dla gmin o niskich dochodach własnych;
 przywróceniem zniesionej w 2002 roku możliwości łączenia mandatu samorządowego z mandatem parlamentarnym.
4. Społeczeństwo obywatelskie
Budowa w pełni demokratycznego państwa nie jest możliwa bez rozwoju społeczeństwa oby-watelskiego, w którym aktywni i odpowiedzialni obywatele mają prawo i zdolność do samoor-ganizacji. Społeczeństwo takie wiele ważnych celów publicznych - takich np. jak walka z wy-kluczeniem społecznym, ochrona zdrowia, edukacja czy ochrona środowiska - osiąga w opar-ciu o inicjatywy oddolne. Relacja państwa i społeczeństwa obywatelskiego powinna opierać się na zasadzie delegowania władzy, prawa i odpowiedzialności wszędzie tam, gdzie lokalna znajomość problemów i możliwości działania, połączona ze społeczną partycypacją, daje szanse na efektywniejsze i tańsze reagowanie na społeczne potrzeby.
W Polsce działa kilkadziesiąt tysięcy organizacji pozarządowych realizujących swoje cele sta-tutowe oraz w coraz większym stopniu zadania publiczne w ramach współpracy z administra-cją. Pracownicy i wolontariusze pracujący w tych organizacjach to specjaliści w swoich dzie-dzinach, doskonale znający problemy i potrzeby w przestrzeni swojego działania. Stronnictwo Demokratyczne będzie aktywnie działać na rzecz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego i tworzenia jak najlepszych warunków działania dla funkcjonujących w jego obszarze organizacji pozarządowych. Będziemy dążyć do:
 zmiany relacji między administracją rządową i samorządową z jednej a organizacjami pozarządowymi z drugiej strony - w taki sposób, by organizacje pozarządowe przestały być postrzegane jako roszczeniowy klient, a zaczęły być traktowane jako cenny partner, który realizując swoje cele statutowe, potrafi, w oparciu o własne wartości i standardy działania, wspomóc lub wyręczyć państwo w wypełnianiu niektórych jego zadań;
 wspierania ekonomii społecznej poprzez rozwój spółdzielni socjalnych, przedsiębiorstw społecznych i organizacji przeznaczających zyski na statutowe cele społeczne;
 uproszczenia na wszystkich poziomach - tj. projektowania, dystrybucji i rozliczania - procedur funkcjonowania systemu adresowanych do organizacji pozarządowych fundu-szy publicznych bądź funduszy redystrybuowanych przez podmioty publiczne;
 zwiększenia dostępności środków finansowych dla małych lub lokalnych organizacji po-zarządowych;
 transparentnego i apolitycznego przyznawania środków finansowych z funduszy pu-blicznych na działalność statutową organizacji pozarządowych oraz realizowane przez nie projekty.
5. Państwo które nie dzieli obywateli
Stronnictwo Demokratyczne uznaje prawo swoich członków do samodzielnego decydowania w sprawach, w których narzucenie jednolitego poglądu mogłoby powodować konflikt sumienia. Klauzulą sumienia obejmujemy ewentualne zmiany w obowiązującej ustawie dot. przerywania ciąży, a także problem eutanazji na życzenie chorego oraz kwestię legalizacji tzw. miękkich narkotyków. W tych sprawach Stronnictwo Demokratyczne nie będzie nakładać na swoich członków dyscypliny w głosowaniach.
Kobiety i mężczyźni - równość szans i praw
Stronnictwo Demokratyczne będzie promować i wspomagać wszelkie działania na rzecz rów-ności płci - w obszarze rynku pracy, zniesienia nierówności płacowych, w dostępie do edukacji i informacji oraz w procesie podejmowania decyzji.
W ciągu ostatnich dekad nastąpiły istotne zmiany w zakresie wyrównywania pozycji kobiet i mężczyzn - czego przykładem jest wprowadzenie nakazu umieszczania na listach wybor-czych nie mniej niż po 35% kobiet i mężczyzn, czy zrównanie wieku emerytalnego. Jednak
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
7
nadal dominują tradycyjne i dyskryminujące kobiety standardy ról społecznych. Posiadanie dziecka jest nadal większą barierą kariery zawodowej dla kobiet niż dla mężczyzn. Nierówno-ści widoczne są najwyraźniej na poziomie płac, gdyż kobiety pracujące na tych samych sta-nowiskach co mężczyźni, zarabiają na ogół mniej. Dużym utrudnieniem dla godzenia życia zawodowego z rodzinnym jest brak żłobków i przedszkoli.
Chcemy to zmienić. Uważamy za konieczne:
 uchwalenie ustawy o równym statusie kobiet i mężczyzn jako prawnej podstawy realiza-cji polityki równościowej na szczeblu ogólnokrajowym i lokalnym;
 wprowadzenie do Kodeksu pracy zasady, iż łamanie przepisu zakazującego dyskrymi-nacji płacowej ze względu na płeć groziłoby podobnymi sankcjami, jak w przypadku ła-mania innych przepisów Kodeksu pracy; będziemy także zachęcać pracodawców i związki zawodowe do zawarcia umowy społecznej w tej sprawie;
 szerokie wprowadzenie problematyki równości płci do programów edukacyjnych - po-winny one prowadzić do ukształtowania u dzieci i młodzieży przeświadczenia o równo-ści szans, praw i obowiązków kobiet i mężczyzn w życiu publicznym, w środowisku pra-cy oraz w rodzinie;
 zapewnienie przez państwo miejsc w żłobkach dla co najmniej 1/3 dzieci w wieku poni-żej 3 roku życia oraz miejsc w przedszkolach dla wszystkich dzieci w wieku przedszkol-nym, których rodzice sobie tego życzą;
 uruchomienie programu budowy żłobków i przedszkoli współfinansowanego w równych proporcjach przez budżet państwa i budżety gmin;
 rzeczywiste - a nie tylko formalne - zrównanie praw ojców w sytuacji rozwodu i związa-nej z nim egzekucji ich praw wobec dzieci;
 zwiększenie skuteczności ściągalności alimentów i zagwarantowanie państwowej, bez-płatnej i skutecznej pomocy prawnej dla osób próbujących wyegzekwowanie należnych im alimentów.
Rodzina i związki partnerskie
Potrzebą każdego dojrzałego człowieka jest budowa więzi z bliską mu osobą. Najczęściej re-alizowana jest ona w formie małżeństwa mężczyzny i kobiety. Ale coraz częściej dwoje ludzi żyje razem i prowadzi wspólne gospodarstwo domowe nie będąc małżeństwem. Nieraz - jak w przypadku wielu par heteroseksualnych - jest to kwestia wyboru. Bywa też i tak - jak w przypadku par homoseksualnych - że jest to kwestia prawnej niemożności jakiegokolwiek formalnego usankcjonowania związku, w jakim żyją.
Chcemy to zmienić. Będziemy dążyć do:
 wprowadzenia do polskiego systemu prawnego instytucji związku partnerskiego, zarów-no dla par hetero- i homoseksualnych, rejestrowanego w formie umowy cywilno-prawnej w Urzędzie Stanu Cywilnego;
 przyznania partnerom rejestrującym związek partnerski prawa m.in. do informacji o sta-nie zdrowia i dalszym trybie leczenia partnera, pochowania zmarłego partnera, dziedzi-czenia, opodatkowania na takich zasadach jak małżeństwa.
Narodziny dziecka - w wyniku świadomej decyzji jego rodziców - są dla rodziny szczęśliwym wydarzeniem. Niestety w Polsce bardzo powszechne jest zjawisko zachodzenia w ciąże przez nastolatki. Powodem jest tutaj brak wiedzy na temat antykoncepcji oraz utrudniony - procedu-ralnie bądź ekonomicznie - dostęp do środków antykoncepcyjnych.
Polityka prorodzinna państwa nie przewiduje wsparcia dla osób, które cierpią z powodu nie-płodności. Wspomagana prokreacja (metodą in vitro) jest w Polsce nieuregulowana prawnie, dostępna tylko w placówkach prywatnych i bardzo droga - co pozbawia tej możliwości lecze-nia pary niezamożne.
Sposób wykonywanie obowiązującej ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży z 1993 roku bardzo często łamie prawa kobiet do przerywania ciąży w przypadkach przez prawo dopuszczalnych.
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
8
Będziemy działać na rzecz:
 wprowadzenia do szkół wszystkich szczebli dostosowanej do wieku edukacji seksualnej - tak by młodzi ludzie wchodzący w dorosłość posiadali pełną wiedzę na temat własnej seksualności oraz metod zapobiegania nieplanowanej ciąży i zakażeniom przenoszo-nym drogą płciową;
 łatwej dostępności do nowoczesnych środków antykoncepcyjnych i ich refundacji przez NFZ;
 powszechnej dostępności do bezpłatnych badań prenatalnych dla kobiet ciężarnych powyżej 35 roku życia;
 ścisłego przestrzegania ustawowych warunków dopuszczalności przerywania ciąży - w sytuacji, gdy takie warunki wystąpią, publiczny zakład opieki zdrowotnej nie może kie-rować się klauzulą sumienia i odmówić wykonania zabiegu;
 przyjęcia ustawy o in vitro, zgodnie z którą ta metoda wspomagania prokreacji będzie stosowana w sposób najbardziej efektywny i refundowana z NFZ;
 prawnego uregulowania tzw. macierzyństwa zastępczego.
Testament życia
Każdy z nas ma prawo do godnej śmierci. Częste są przypadki, gdy czyjeś życie - bez świa-domości chorego, a przy pełnej wiedzy medycznej o nieuchronnym końcu - podtrzymywane jest przy pomocy środków technicznych i farmakologicznych. Uważamy, że biorąc pod uwagę taką właśnie perspektywę, każdy z nas powinien mieć prawo wcześniejszego zadecydowania o swoim losie.
Opowiadamy się za:
 wprowadzeniem do polskiego systemu prawnego instytucji tzw. testamentu życia, w ra-mach którego w pełni świadomy człowiek miałby prawo zadecydować, czy w przypadku nieuleczalnej i pozbawiającej go świadomości choroby, należy kontynuować zabiegi podtrzymujące życie, czy też należy od takich zabiegów odstąpić.
Państwo neutralne światopoglądowo
Bronimy konstytucyjnej zasady rozdziału państwa i kościoła. Szanujemy polską tradycję i kul-turę ukształtowaną w dużej mierze przez wartości chrześcijańskie, ale zdecydowanie opowia-damy się za neutralnością światopoglądową wszystkich instytucji państwa. Z tych powodów:
 akceptujemy obecność symboli religijnych w przestrzeni publicznej, ale uważamy, że wszelkie instytucje państwowe, a zwłaszcza miejsca sprawowania władzy publicznej, powinny być wolne od symboli religijnych;
 opowiadamy się za wycofaniem religii ze szkół publicznych;
 domagamy się, by - do czasu wycofania religii ze szkół - ocena z religii była odnotowy-wana na odrębnym świadectwie;
 jesteśmy za likwidacją Funduszu Kościelnego i zastąpienia go możliwością przeznacze-nia przez każdego obywatela 0,3% odprowadzonego podatku na wybrany przez niego kościół.
II. OSZCZĘDNE PAŃSTWO
1. Budżet państwa i dług publiczny
Chore finanse publiczne i olbrzymie długi, w jakie popadły kraje Unii Europejskiej są dziś źró-dłem rozlewającego się po Europie kryzysu na bezprecedensową od lat skalę. Również dla Polski największym wyzwaniem jest reforma finansów publicznych oraz konsekwentnie reali-zowana redukcja deficytu budżetowego i długu publicznego. Kryzys finansów publicznych ha-muje bowiem wzrost gospodarczy i prowadzi do gospodarczej zapaści.
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
9
Ostatnie lata przyniosły radykalne zwiększenie poziomu długu publicznego. O ile w 2007 roku dług sektora finansów publicznych wynosił 529 mld złotych to w 2012 roku wzrósł do 866 mi-liardów. Przez 5 ostatnich lat poziom zadłużenia Polski wzrósł o 337 miliardów czyli o 64%. W efekcie przypadające na jednego mieszkańca zadłużenie wzrosło z 13 800 zł w 2007 roku do 23 300 zł w roku 2012.
Za tak gwałtownie rosnącym długiem idą ogromne koszty jego obsługi. W 2012 roku przecięt-ny podatnik za same odsetki od długu publicznego zapłacił ponad 1100 złotych. To więcej niż przeznaczy łącznie na obronę narodową, policję, straż pożarną, szkolnictwo wyższe i ochronę zdrowia.
Poziom zadłużenia finansów publicznych, liczony rzetelnie a więc zgodnie z metodologią sto-sowaną w Unii Europejskiej, przekroczył już pułap 55% PKB. Zgodnie z Konstytucją powinno to skutkować radykalnym programem naprawczym. Aby tego uniknąć rząd stosuje na szeroką skalę kreatywną księgowość - m.in. ukrywając część długu w Krajowym Funduszu Drogowym lub poprzez przejęcie większości środków gromadzonych na nasze przyszłe emerytury w Otwartych Funduszach Emerytalnych.
W taki sposób nie rozwiążemy żadnego z ciągle narastających problemów. By uniknąć w przyszłości „greckiego scenariusza" konieczne jest wprowadzenie w życie szerokiego pakietu reform, które pozwolą uzdrowić finanse publiczne i uruchomią wzrost gospodarczy.
Wyzwaniu temu nie odpowiadają działania rządu, gdyż koncentrują się przede wszystkim na podwyżkach podatków, pomijając niezbędne zmiany w strukturze wydatków publicznych. A to właśnie rozdęte ponad miarę wydatki publiczne są przyczyną problemów, jakie dotykają Pol-skę i inne kraje europejskie. Wysokie wydatki publiczne szkodzą gospodarce także na wiele innych sposobów. Odpowiadają za niski odsetek pracujących, obniżają skłonność do oszczę-dzania, a w efekcie zmniejszają inwestycje. Zbyt dużo publicznych pieniędzy marnuje się z powodu wadliwych przepisów regulujących zamówienia publiczne. Wreszcie wydatki socjalne, których jest w Polsce ponad 170 różnych rodzajów, marnotrawią energię armii urzędników, którzy zatrudniani są specjalnie po to, żeby świadczenia socjalne przyznawać i wypłacać.
Stronnictwo Demokratyczne proponuje, aby pakiet reform obejmował m.in.:
 dokończenie reformy emerytalnej na zasadach opisanych w niniejszym programie (pkt. „System emerytalny") co wiąże się m. in. z włączeniem do powszechnego systemu wszystkich dotychczas uprzywilejowanych grup;
 objęcie dochodów rolników podatkiem PIT i składkami ubezpieczeniowymi na ZUS;
 uszczelnienie procedur przyznawania zasiłków chorobowych, które są obecnie po-wszechnie nadużywane oraz objęcie powszechnym systemem zasiłkowym żołnierzy i funkcjonariuszy;
 likwidację niektórych agend rządowych oraz ograniczenie zatrudnienia w administracji państwowej i samorządowej o 20%;
 wprowadzenie w ustawie prawo zamówień publicznych przepisów umożliwiających od-rzucenie oferty o rażąco niskiej bądź dumpingowej cenie i zachęcających zamawiają-cych, by częściej niż dotychczas stosowali inne niż cena kryteria oceny oferty;
 utworzenie centrum usług wspólnych w administracji centralnej oraz racjonalizację za-kupów towarów i usług w administracji centralnej;
 racjonalizację wydatków socjalnych poprzez wprowadzenie kryterium dochodowego przy ich wypłacaniu (np. zamiast powszechnego becikowego czy zasiłku pogrzebowego wypłacanie tych form pomocy jedynie osobom o dochodach poniżej wyznaczonej grani-cy);
 uzależnienie dalszego wzrostu wynagrodzeń nauczycieli od podniesienia ich pensum;
 przyspieszenie prywatyzacji, co przyniesie dochody do budżetu państwa i znacznie po-lepszy zarządzanie i efektywność sprywatyzowanych spółek.
Celem tych reform jest doprowadzenie do zrównoważenia budżetu w przeciągu jednej kaden-cji rządu i parlamentu, co w kolejnych latach przyniesie systematyczny spadek poziomu długu publicznego Polski. Jest to niezbędne, jeśli chcemy, by Polska utrzymała zaufanie rynków fi-
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
10
nansowych, jako kraj stabilny i bezpieczny do inwestowania i by mogła nadrobić cywilizacyjne zapóźnienia względem najbogatszych krajów. Jest to także kwestia odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń, na których spoczywać będzie główny ciężar spłacania długów tak chętnie i nieodpowiedzialnie zaciąganych dziś przez polityków.
2. Podatki i inne dochody budżetu
Wysokie podatki są szkodliwe dla gospodarki. Zniechęcają do podejmowania aktywności za-wodowej i gospodarczej oraz obniżają konkurencyjność gospodarki, co bezpośrednio wpływaj na spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego. Podatki w Polsce na tle pozostałych krajów naszego regionu są wysokie. Tę niekorzystną dla naszej gospodarki sytuację pogłębiły decy-zje z ostatnich lat o podniesieniu podatków.
Stronnictwo Demokratyczne opowiada się za cofnięciem tych szkodliwych decyzji. W szcze-gólności jesteśmy za:
 obniżeniem stawek VAT do poziomu sprzed niedawnej podwyżki;
 obniżeniem składki rentowej o 2 punkty procentowe;
 waloryzacją progów podatkowych - brak ich waloryzowania, co ma miejsce od dawna, oznaczają de facto coroczną podwyżkę podatku dochodowego od osób fizycznych.
Stronnictwo Demokratyczne uważa, że - po przezwyciężeniu kryzysu gospodarczego - opty-malnym rozwiązaniem docelowym jest
 podatek liniowy obejmujący jednolite stawki podatków PIT, CIT i VAT.
Polski system podatkowy jest bardzo skomplikowany i pozbawiony logiki, niejasny i nie dający poczucia pewności i bezpieczeństwa dla prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to zmo-ra przede wszystkim dla przedsiębiorców, którzy tracą mnóstwo czasu i pieniędzy na rozlicze-niach z fiskusem. W połączeniu z wysokimi na tle innych państw regionu kosztami pracy znie-chęca to inwestorów do inwestowania w Polsce i sprzyja rozrostowi szarej strefy. Dlatego opowiadamy się za radykalnym uproszczeniem przepisów podatkowych i wprowadzeniem prawnego zakazu zmian ustaw podatkowych w trakcie roku podatkowego. Wprowadzenie wszelkich zmian w systemie podatkowym musi być ponadto poprzedzone minimum 3-miesięcznym okresem przejściowym.
3. System emerytalny
Wysokość świadczeń emerytalnych otrzymywanych dziś przez większość Polaków jest niesa-tysfakcjonująca. System generuje przy tym stały strukturalny deficyt finansów publicznych. Budowa docelowego systemu emerytalnego powinna polegać na stopniowym odchodzeniu od dominującego dzisiaj systemu opartego na solidarności pokoleniowej, w ramach której obecnie pracujący składają się na świadczenia dzisiejszych emerytów (I filar) na rzecz systemu kapita-łowego (II i III filar). W tym kontekście bardzo negatywnie oceniamy wprowadzoną przez rząd obniżkę składki emerytalnej przekazywanej do OFE (II filar) z 7,3 do 2,3% przy jednoczesnym zwiększeniu w ten sposób części składki pobieranej przez ZUS (I filar). Docelowy system eme-rytalny powinien tworzyć jak najszersze możliwości i zachęty do dodatkowego dobrowolnego ubezpieczania się na poczet przyszłej emerytury. Aby pracującym lub wchodzącym dopiero na rynek pracy pokoleniom dać realną nadzieję na uzyskanie w przyszłości wystarczających na godne życie emerytur, konieczne są następujące zmiany:
 rozbudowa kapitałowych ubezpieczeń w ramach II i III filaru;
 przywrócenie poprzednich proporcji miedzy składką emerytalną przekazywaną do ZUS a składką przekazywaną do OFE;
 stworzenie rzeczywistej konkurencji miedzy funduszami emerytalnymi;
 danie większej swobody funduszom emerytalnym w inwestowaniu zebranych składek;
 przyznanie odpisu podatkowego od kwot przekazywanych przez pracujących w poczet dowolnego dodatkowego ubezpieczenia (III filar);
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
11
 likwidacja obecnych dzisiaj przywilejów emerytalnych i objęcie jednolitym systemem emerytalnym wszystkich grup zawodowych - w tym rolników, co wiąże się z likwidacją KRUS;
 wprowadzenie rozwiązań prawnych dotyczących m. in. zabezpieczeń rentowych dla osób, które nie będą w stanie pracować do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego, a także ułatwiających zmianę kwalifikacji i znalezienie zatrudnienia przez ludzi po 60 roku życia.
III. POLSKA GOSPODARNA
1. Przedsiębiorczość
Stronnictwo Demokratyczne za swoje strategiczne zadanie uważa budowę klimatu życzliwości wokół przedsiębiorczości i istotną poprawę warunków dla jej rozwoju. Chcemy - tak jak przez 75 lat naszej historii - być niezawodnym rzecznikiem przedsiębiorczości. Zabiegać będziemy o poszerzenie zakresu wolności gospodarczej. W polityce gospodarczej państwa będziemy zwalczać wszelkie przejawy etatyzmu i protekcjonizmu. Zadbamy o:
 przyśpieszenie i usprawnienie procedury zakładania nowych firm;
 zmniejszenie liczby koncesji, zezwoleń i innych form ograniczania działalności gospo-darczej;
 wprowadzenie zachęt do tworzenia klastrów przedsiębiorstw.
W sposób szczególny chcemy dbać o warunki funkcjonowania małej i średniej przedsiębior-czości (MSP). Należące do niej firmy - produkcyjne, usługowe i handlowe - to łącznie ponad 90% wszystkich przedsiębiorstw. W sumie dają one ponad 2/3 miejsc pracy i tworzą blisko 70% naszego PKB.
Wspierać będziemy rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich widząc w tym ważny czynnik pozytywnych przemian w strukturze społecznej i zawodowej polskiej wsi.
Opowiadamy się za wzmocnieniem samorządu gospodarczego jako reprezentacji przedsię-biorców i silnego partnera administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Uważamy, że or-ganizacje samorządu gospodarczego powinny także pełnić rolę ośrodków informacyjnych, szkoleniowych oraz promocyjnych na rzecz MSP.
Małej i średniej przedsiębiorczości należy zapewnić lepsze warunki finansowania jej działalno-ści. Stronnictwo Demokratyczne opowiada się za:
 wypracowaniem nowych zasad ukierunkowania środków unijnych w perspektywie finan-sowej 2014-2020 na rzecz MSP - należy ułatwić dostęp zwłaszcza drobnym przedsię-biorcom do środków unijnych poprzez zastrzeżenie części środków dla tej kategorii przedsiębiorstw.
Stronnictwo Demokratyczne będzie działać na rzecz zmiany przepisów - regulujących m. in. zamówienia publiczne, bezpieczeństwo i higienę pracy, ochronę środowiska, prawo pracy, ubezpieczenia społeczne, obciążenia podatkowe, prawo bankowe i przepływy finansowe, za-trudnianie i przeciwdziałanie bezrobociu - tak, by możliwa była obniżka kosztów pracy oraz by dostosować je do możliwości firm z sektora MSP. Będziemy dążyć do:
 obniżenia opłacanej przez przedsiębiorców składki rentowej;
 powiązania obowiązku odprowadzenia podatku VAT z otrzymaniem zapłaty a nie - jak to jest dotychczas - z wystawieniem faktury;
 poszerzenia możliwości korzystania z uproszczonych form podatkowych poprzez pod-wyższenie limitów przychodów uprawniających do podatkowej księgi przychodów i roz-chodów (z 1.200 tys. do 1.500 tys. euro) oraz do ryczałtu ewidencjonowanego (ze 150 tys. do 250 tys. euro);
 ograniczenia do 7 dni - zamiast obecnych 33 dni - okresu wypłacania przez przedsię-biorców poborów dla pracownika, którego niezdolność do pracy potwierdzona jest zwol-
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
12
nieniem lekarskim i przeniesienia obowiązku jego wypłaty po 7 dniu niezdolności do pracy na ZUS;
 wprowadzenia do przepisów podatkowych i karno-skarbowych jednoznacznego ograni-czenia prowadzenia kontroli przez służby skarbowe do maksymalnie 5 lat wstecz oraz skrócenia okresu obowiązkowego przechowywania dokumentacji finansowej do mak-symalnie 5 lat wstecz - bez żadnej możliwości (dzięki wprowadzeniu ustawowego zaka-zu) przedłużenia tych terminów;
 urealnienia poziomu i rozszerzenia katalogu wydatków, które powinny być zaliczane do kosztów uzyskania przychodu;
 kierowania większej puli środków z funduszu pracy na potrzeby rynku pracy, w tym dla istniejących przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy;
 oparcia działalności urzędów pracy na rzecz przeciwdziałania bezrobociu na rzeczywi-stej (a nie jedynie deklaratywnej) - współpracy z przedsiębiorcami;
 odnowy szkolnictwa zawodowego - m.in. poprzez przywrócenie praktyki nauczania za-wodu bezpośrednio u przedsiębiorców i rzemieślników;
 ustanowienia - wzorem rzecznika konsumenta - rzecznika przedsiębiorczości.
2. Prywatyzacja
Mimo prowadzonej od ponad 20 lat prywatyzacji państwowego majątku, Skarb Państwa jest wciąż właścicielem lub współwłaścicielem ponad 800 spółek. Powodem tak długo i opornie przebiegającego procesu prywatyzacji jest niechęć polityków do pozbywania się wpływu na funkcjonowanie przedsiębiorstw państwowych. Niechlubnym zwyczajem stało się zatrudnienie w ich władzach oraz na stanowiskach niższych szczebli działaczy i protegowanych partii aktu-alnie rządzących.
Stronnictwo Demokratyczne uważa, że posiadanie przez państwo spółek lub choćby udziałów w nich nie ma żadnego uzasadnienia. Nie przemawiają za tym ani ważne racje ekonomiczne czy społeczne, a pojawiające się argumenty o „strategicznym" znaczeniu wielu z nich traktu-jemy jako puste hasło mające uniemożliwić odebranie kontroli nad nimi aktualnie rządzącym politykom. Kierowane przez partyjnych nominatów spółki radzą sobie w warunkach rynkowych zazwyczaj znacznie gorzej niż ich konkurencja, w której podstawowym kryterium doboru kadry zarządzającej jest profesjonalizm i fachowość.
Dlatego opowiadamy się za:
 prywatyzacją spółek i przedsiębiorstw należących do Skarbu Państwa oraz za sprzeda-żą udziałów, jakie państwo posiada w wielu innych podmiotach;
 przeprowadzeniem tego procesu w ciągu jednej kadencji parlamentarno-rządowej i - w efekcie - likwidacją Ministerstwa Skarbu Państwa;
 wprowadzeniem - do czasu zakończenia procesu prywatyzacji - takich mechanizmów obsadzania władz państwowych spółek, które wyeliminują powszechny dziś nepotyzm i zatrudnianie partyjnych kolegów.
3. Środowisko i infrastruktura
Mimo pozyskania wielkich środków z funduszy Unii Europejskiej oraz wprowadzenia ustawo-dawstwa przyspieszającego inwestycje, stan infrastruktury transportowej w Polsce (drogowej i kolejowej) jest nienowoczesny i niebezpieczny. Przed Polską stoją wielkie wyzwania:
 liberalizacja rynku przewozów kolejowych i rozwój transportu kolejowego jako czystsze-go dla środowiska, mniej energochłonnego i generującego mniejsze koszty społeczne w porównaniu z transportem drogowym - poprzez modernizację istniejących linii kolejo-wych do standardów obowiązujących w europejskich korytarzach transportowych oraz uruchomienie budowy kolei dużych prędkości;
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
13
 pełna realizacja europejskiego programu zrównoważonego rozwoju gałęzi transporto-wych i rozwój różnych form transportu intermodalnego (np. szynowo-drogowego przy wykorzystaniu do przewożenia ładunków kontenerów lub nadwozi wymiennych) - co zmniejszy natężenie drogowego ruchu tranzytowego przez terytorium Polski;
 przyśpieszenie programu budowy autostrad, dróg ekspresowych oraz kompleksowych remontów dróg istniejących - gdyż tylko w ten sposób można przybliżyć do siebie różne regiony kraju oraz radykalnie poprawić stan bezpieczeństwa w ruchu drogowym.
 poprawienie warunków poruszania się na obszarach miejskich poprzez podniesienie rangi komunikacji zbiorowej.
Realizacja tych wyzwań wymaga:
 upowszechnienia partnerstwa publiczno-prywatnego przy inwestycjach infrastruktural-nych.
W nadchodzących dwóch dekadach Polsce grozi poważny deficyt energii. Stronnictwo Demo-kratyczne, mając na względzie zapewnienie Polsce bezpieczeństwa energetycznego, opowia-da się za:
 utworzeniem na obszarze Unii Europejskiej jednolitego rynku energii i budową połączeń transgranicznych oraz włączeniem Polski w europejską sieć gazociągów;
 unowocześnieniem infrastruktury energetycznych sieci przesyłowych;
 zwiększeniem krajowego wydobycie gazu oraz demonopolizacją i liberalizacją polskiego rynku gazu;
 eksploatowaniem - w przypadku potwierdzenia wielkości złóż i opłacalności wydobycia - gazu łupkowego, przy jednoczesnym opodatkowaniem jego wydobycia na poziomie obowiązującym w innych krajach Unii Europejskiej;
 rozwojem energetyki słonecznej, wiatrowej, geotermalnej, wodnej oraz „czystych" tech-nologii węglowych, a także za wspieraniem energetyki rozproszonej bazującej na wyko-rzystaniu zasobów energetycznych gospodarstw domowych, ferm hodowlanych i go-spodarstw rolnych;
 budową elektrowni jądrowej - o ile analizy potwierdzą opłacalność uruchomienia w Pol-sce energetyki jądrowej w porównaniu z innymi źródłami energii.
Pilnym zadaniem państwa jest także:
 zadbanie o inwestycje w skoordynowane zabezpieczenia przeciwpowodziowe - gdyż profilaktyka w tym obszarze jest zawsze tańsza od odbudowy po zniszczeniach jakie przynosi powódź;
 stworzenie warunków do uruchomienia projektów inwestycyjnych umożliwiających wy-korzystanie rzek dla potrzeb transportu, turystyki i energetyki.
Dbałość o stan naszego środowiska naturalnego wymaga od nas uporania się z problemem zanieczyszczania środowiska coraz większą ilością śmieci i ścieków oraz marnotrawstwa energii. Stronnictwo Demokratyczne opowiada się za inicjowaniem i wspieraniem przez pań-stwo:
 szeroko pojętej edukacji ekologicznej;
 zwiększenia w perspektywie 10 lat ilości segregowanych i poddawanych recyklingowi śmieci do poziomu 75%;
 efektywności energetycznej i termomodernizacji budynków;
 budowy, rozwoju i modernizacji systemów kanalizacyjnych, przepompowni i zbiorników ścieków oraz różnych typów oczyszczalni ścieków, a także systemów ich zbierania i oczyszczania - tak, aby do roku 2020 całkowicie zlikwidować odprowadzanie zanie-czyszczeń do wód i gruntów.
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
14
Ochrona środowiska naturalnego w sposób nierozerwalny wiąże się z dbałością o żyjące z nami zwierzęta domowe, hodowlane i dzikie. Stronnictwo Demokratyczne będzie działać na rzecz
 rozwoju ustawodawstwa i przestrzegania przepisów prawnych służących ochronie zwie-rząt i ich praw.
4. Innowacyjność i nauka
Aby polskie państwo, przedsiębiorstwa oraz obywatele mogli sprostać wyzwaniom cywilizacyj-nym, musimy jednoznacznie postawić na naukę oraz badania i rozwój. Nakłady na sektor B+R wynoszą w Polsce sporo poniżej 1% produktu krajowego brutto (wobec ok. 3% w najbardziej rozwiniętych naukowo i technologicznie państwach Unii Europejskiej). Polskie firmy są gene-ralnie nieinnowacyjne bądź korzystają z myśli technologicznej wytworzonej za granicą. Polskie uczelnie nie liczą się w międzynarodowych rankingach, a liczba patentów na głowę mieszkań-ca należy do najniższych w Europie.
Konieczne jest zbudowanie w Polsce rynku dla innowacyjnych towarów i usług. Państwo musi uruchomić „koło zamachowe" w tym względzie. Stronnictwo Demokratyczne uważa za ko-nieczne:
 zdefiniowanie „polityki innowacyjnej" państwa;
 systematyczne i szybkie zwiększanie nakładów na badania i rozwój - zarówno z budże-tu jak i z biznesu - do osiągnięcia poziomu 3% PKB (wydatki publiczne na ten cel po-winny mieć pierwszeństwo przed jakimikolwiek innymi wydatkami a firmy inwestujące w nowe technologie muszą odczuwać realną z tego korzyść - także dzięki mechanizmom wprowadzonym przez państwo);
 stworzenie ram prawnych i prowadzenie realnej polityki, które zapewnią istotne wspar-cie państwa dla innowacyjnych firm typu start-up i spin-off (poprzez gwarancje i fundu-sze pożyczkowe z łatwym dostępem do kapitału, doradztwo, dostęp do laboratoriów i aparatury badawczej, pomoc przy uzyskiwaniu patentów) oraz dla stosowanych i pod-stawowych badań naukowych w innowacyjnych obszarach;
 wprowadzenie możliwości przekazywania 1% zapłaconego podatku CIT na rzecz uczel-ni i placówek naukowych;
 doprowadzenie do lokowania na polskich uczelniach i ośrodkach naukowych procesów badawczych w zakresie nowoczesnych technologii przy wykorzystaniu ich finansowania ze środków UE;
 wspieranie wydziałów i kierunków na wyższych uczelniach, przygotowujących kadry dla najbardziej w przyszłości zaawansowanych technologicznie gałęzi przemysłu;
 budowę kapitału społecznego w trakcie całego procesu edukacyjnego, a zwłaszcza na jego etapie podstawowym i średnim.
5. Nowoczesna wieś
Mimo iż polska wieś zmienia się, a nasze członkostwo w Unii Europejskiej zasiliło tereny wiej-skie poważnymi środkami finansowymi, nadal utrzymują się różnice między mieszkańcami miast i wsi pod względem jakości życia czy życiowych szans. Średnie dochody mieszkańców wsi są niższe, dzieci z terenów wiejskich mają trudniejszy dostęp do dobrej edukacji, szerzej niż w miastach występuje na polskiej wsi zjawisko e-wykluczenia.
Jednym z powodów takiej sytuacji jest obecna struktura agrarna polskiej wsi z dominującą liczbą małych, nieprzekraczających 5 ha gospodarstw. Konieczne są tu zmiany. Stronnictwo Demokratyczne opowiada się za:
 wspieraniem działań na rzecz zwiększania areału rodzinnych gospodarstw rolnych (obejmujących ułatwienia przy wymianie ziemi oraz ułatwienia w dostępie do kredytów na zakup ziemi);
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
15
 sprzedażą ziemi będącej dotąd we władaniu Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa rolnikom - przy bezwarunkowym zapewnieniu prawa pierwokupu przez dzier-żawców w czasie trwania umowy dzierżawy, wprowadzeniu ustawowych gwarancji trwa-łości dzierżawy oraz przy ustaleniu preferencyjnych cenowo zasad w przypadku sprze-daży dotychczasowym użytkownikom;
 likwidacją Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, której kompetencje - do czasu sprzedaży całości ziemi - przejęłyby starostwa;
 wspieraniem i propagowaniem programu zalesiania terenów rolniczych o słabych gle-bach
Kluczowe znaczenie dla unowocześniania polskiej wsi mają środki unijne. Polska na forum Unii Europejskiej powinna walczyć o:
 utrzymanie dotychczasowego poziomu budżetu wspólnej polityki rolnej (WPR)
 wyrównanie poziomu dopłat bezpośrednich w nowych i starych krajach członkowskich
Stronnictwo Demokratyczne będzie wspierać działania zmierzające do zwiększenia konkuren-cyjności i unowocześnienia polskiego rolnictwa.
 Jedną z szans dla polskiego rolnictwa jest produkcja żywności ekologicznej - jej rozwój powinien być wspomagany specjalnym programem rządowym.
 Wyrównanie szans polskich rolników w międzynarodowej konkurencji wymaga zgody na produkcję żywności modyfikowanej genetycznie - przy jednoczesnym nakazie wyraź-nego oznakowania takiej produkcji.
 Wsparcia państwa wymaga rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich, a także spółdzielczości i różnego rodzaju grup producenckich w obszarze produkcji lub prze-twórstwa rolno-spożywczego - co zmniejszyć może liczbę pośredników na tych rynkach i zwiększyć dochody rolników.
 Należy upowszechnić posiadanie komputerów osobistych przez rolników oraz rozwinąć sieć szkoleń zapobiegających e-wykluczeniu na wsi
Nowoczesnej wsi nie da się zbudować bez odejścia od dzisiejszych anachronicznych zasad opodatkowania i ubezpieczenia emerytalnego rolników. Zdaniem Stronnictwa Demokratyczne-go należy:
 objąć wszystkich rolników podatkiem od dochodów osobistych;
 zlikwidować KRUS i objąć rolników powszechnym systemem emerytalnym.
IV. PAŃSTWO DBAJĄCE O SWOICH OBYWATELI
1. Edukacja
Szkoła na poziomie podstawowym, gimnazjalnym i licealnym powinna służyć kształtowa-niu postaw obywatelskich, wyrównywaniu szans edukacyjnych i niwelować różnice społeczne, ekonomiczne i środowiskowe.
Z tych powodów Stronnictwo Demokratyczne wspiera
 jak najszybsze wprowadzenie obowiązku szkolnego dla 6-latków;
 wszelkie działania służące wyrównywaniu poziomu szkół wiejskich i małomiasteczko-wych z poziomem szkół wielkomiejskich.
Zdaniem Stronnictwa Demokratycznego polska szkoła powinna być neutralna światopoglądo-wo, uczyć tolerancji i nowoczesnego patriotyzmu, kształtować kapitał społeczny oraz świado-mość obywatelską i europejską młodych Polaków.
W programach nauczania należy położyć nacisk na kształtowanie kreatywności i umiejętności zdobywania informacji.
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
16
Stronnictwo Demokratyczne opowiada się za
 zwiększeniem liczby godzin nauczania przedmiotów ścisłych, w tym informatyki;
 wycofaniem nauczania religii ze szkół publicznych, a do czasu wycofania - za nie uwzględnianiem oceny z religii przy wyliczaniu średniej ocen ucznia;
 prowadzeniem przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje edukacji seksualnej dopasowanej do wieku uczniów w szkołach publicznych wszystkich szczebli;
 wprowadzeniem w liceach nauczania elementów prawa w tym prawa konstytucyjnego, a także podstaw filozofii
 przywróceniem szkolnictwa zawodowego o profilu odpowiadającym potrzebom rynku pracy - oznacza to konieczność ścisłej współpracy takich szkół z jednostkami gospo-darczymi.
Szkoła musi zapewnić pełne bezpieczeństwo swoim uczniom. Konieczna jest zatem
 bezwzględna walka z przemocą w szkole oraz ochrona dzieci przed możliwymi patolo-giami
W zakresie organizacji oświaty Stronnictwo Demokratyczne postukuje następujące zmiany:
 zniesienie Karty Nauczyciela - w ten sposób możliwe będzie podniesienie najniższego w Europie pensum nauczycielskiego, zracjonalizowanie wydatków w oświacie oraz zróżnicowanie wynagrodzeń nauczycieli w zależności od efektów ich pracy, a tym sa-mym znaczące podniesienie wynagrodzeń dla nauczycieli najlepszych;
 zniwelowanie dzisiejszego upartyjnienia i uzależnienia od lokalnych układów decyzji o powołaniu na stanowisko dyrektora szkoły - m.in. poprzez większą jawność konkursów i zapewnienie realnego wglądu w przebieg procedur konkursowych ze strony rodziców, kuratorium, nauczycieli z danej szkoły oraz przedstawicieli samorządu.
Szkolnictwo wyższe musi sprostać zadaniu, jakim jest wykształcenie młodych Polaków na takim poziomie, aby mogli oni z jak najlepszymi szansami konkurować na rynku pracy w Euro-pie.
Stronnictwo Demokratyczne uważa, że należy odejść od fikcji, jaką jest bezpłatność studiów wyższych. Większość studentów płaci za swoje studia - bądź studiując na uczelniach publicz-nych w trybie studiów zaocznych lub wieczorowych, bądź studiując na uczelniach prywatnych. Trudno uzasadnić też sytuację, że ci , którzy za studia nie płacą, gdyż zostali przyjęci na kie-runki dzienne na renomowanych uczelniach publicznych, są na ogół zamożniejsi od tych, któ-rzy swoje studia musza opłacać.
Opowiadamy się za
 wprowadzeniem dla wszystkich studentów czesnego pokrywającego część związanych z procesem edukacji kosztów ponoszonych przez uczelnie.
Towarzyszyć temu musi:
 rozbudowany system stypendiów socjalnych dla studentów z biedniejszych rodzin;
 rozbudowany system kredytowania studiów;
 system stypendiów naukowych dla studentów uzyskujących najlepsze wyniki w nauce;
 wprowadzenie jasnych zasad pomocy państwa dla szkół wyższych - tak aby mogły z nich korzystać także uczelnie prywatne
Studia wyższe powinny być najważniejszą inwestycją młodego człowieka w swoją przyszłość. System finansowego wsparcia ze strony państwa dla poszczególnych kierunków studiów musi uwzględniać informację zwrotną ze strony rynku pracy na temat dostosowania programów na-uczania uczelni do potrzeb tego rynku. Działanie to musi bazować na wykorzystaniu statystyk zatrudnienia absolwentów uczelni. By tak było, konieczne jest, by państwo
 prowadziło stałą analizę faktycznych potrzeb rynku pracy i informowało o tym młodzież podejmującą studia;
Polska jakiej chcemy - projekt programu Stronnictwa Demokratycznego - całość
17
 dbały o dostosowanie programów nauczania w szkołach średnich do wymagań szkolnic-twa wyższego;
 zachęcało szkoły wyższe do dostosowywania profili kształcenia do istniejących na rynku pracy potrzeb i stwarzania możliwości ściślejszego powiązania kształcenia teoretyczne-go z praktyką i potrzebami pracodawców.
2. Kultura
Zdaniem Stronnictwa Demokratycznego obowiązkiem państwa jest tworzenie ram prawnych i finansowych dla rozwoju kultury prawdziwie wolnej, nieskrępowanej żadnymi barierami świa-topoglądowymi, politycznymi czy cenzuralnymi.
W tak zdefiniowanej roli państwa władze publiczne muszą stać na straży wolności wypowiedzi artystycznej i objąć mecenatem państwowym niektóre sfery kultury i narodowego dziedzictwa przy jednoczesnym powstrzymaniu się przed zawłaszczaniem lub polityzacją jakichkolwiek in-stytucji, które służą przekazywaniu treści kultury.
Stronnictwo Demokratyczne dążyć będzie do:
 finansowania kultury z budżetu państwa (bez środków europejskich i samorządowych) na poziomie co najmniej 1% wszystkich wydatków budżetowych.
Uzyskane w ten sposób dodatkowe środki na finansowanie kultury powinny naszym zdaniem być w pierwszej kolejności skierowane na:
 zwiększenie nakładów na ratowanie zabytków;
 zwiększenie nakładów na cyfryzację i udostępnianie archiwów i zbiorów bibliotecznych;
 rozbudowę systemu państwowych grantów i stypendiów dla twórców.
Stronnictwo Demokratyczne krytycznie ocenia obecny stan mediów publicznych. Telewizja Polska i Polskie Radio są zarządzane nieefektywnie, zatrudniają kilka razy więcej pracowni-ków niż media prywatne, marnotrawią publiczne pieniądze, a ich misyjny charakter jest coraz bardziej wątpliwy. Stronnictwo Demokratycznego uważa, że czas na ratowanie publicznych mediów minął. Nie ma sensu dalsze pompowanie publicznych środków w tak nieefektywne, skostniałe i odstające od współczesnych realiów instytucje, jakimi są w Polsce media publicz-ne. Dlatego opowiadamy się za:
 prywatyzacją Telewizji Polskiej i Polskiego Radia;
 stworzeniem (wzorem Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej) specjalnego funduszu w wy-sokości dzisiejszych wpływów z abonamentu, o którego środki mógłby aplikować do-wolny nadawca pragnący wyprodukować i wyemitować program o charakterze misyj-nym.
3. Zdrowie Polaków
Polacy krytycznie oceniają system ochrony zdrowia w naszym kraju. Jest on trudno dostępny a także nie gwarantuje wysokiej jakości świadczeń medycznych. Z uwagi na to, że zdrowie stanowi najwyższe dobro, poprawa systemu ochrony zdrowia jest dzisiaj najpowszechniej wy-rażaną potrzebą Polaków.
Zdaniem Stronnictwa Demokratycznego najważniejszym zadaniem w obszarze ochrony zdro-wia jest zwiększenie dostępności do pomocy medycznej fina